Cà phê Ả Rập: Di sản văn hóa phi vật thể và nghệ thuật hiếu khách của thế giới Ả Rập

Thời gian đọc ước tính: 8 phút

Những điểm chính

• Cà phê Ả Rập là một phần không thể thiếu trong văn hóa Ả Rập, biểu tượng của lòng hiếu khách và sự gắn kết cộng đồng.
• Năm 2015, UNESCO đã công nhận cà phê Ả Rập là Di sản văn hóa phi vật thể.
• Thức uống này được pha chế từ hạt cà phê rang nhạt, kết hợp với thảo quả và các loại gia vị đặc trưng.
• Nghi thức thưởng thức cà phê Ả Rập là một phần quan trọng của giao tiếp xã hội, với những quy tắc và phép tắc riêng.

Mục lục

1. Cà phê Ả Rập là gì?
2. Nguồn gốc và lịch sử lâu đời của cà phê Ả Rập
3. Cà phê Ả Rập và danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể UNESCO
4. Nghi thức và phép tắc phục vụ cà phê Ả Rập
5. Hương vị và kỹ thuật rang – xay – pha cà phê Ả Rập
6. So sánh cà phê Ả Rập với các phong cách khác
7. Trải nghiệm cà phê Ả Rập – Gợi ý những điểm đến
8. Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Cà phê Ả Rập là gì?

Cà phê Ả Rập, hay al-qahwa al-‘arabiyya trong tiếng Ả Rập, là một thức uống truyền thống được pha chế từ những hạt cà phê rang ở mức độ rất nhạt đến vàng. Điểm đặc trưng làm nên sự khác biệt của nó là việc ủ chung với các loại gia vị, nổi bật nhất là thảo quả (cardamom). Thức uống này được phục vụ nóng từ một chiếc bình kim loại đặc biệt gọi là dallah vào những chiếc tách sứ nhỏ không quai gọi là finjān.

Điều quan trọng cần phân biệt: “cà phê Ả Rập” (Arabic coffee) là tên gọi của một phong cách pha chế và thưởng thức, một phần của văn hóa cà phê Ả Rập, trong khi “Arabica” là tên của một loài cây cà phê (Coffe arabica). Về cảm quan, cà phê Ả Rập có vị thanh nhẹ, hương thơm nồng nàn của gia vị, thường không thêm đường hoặc rất ít ngọt, và hay được dùng kèm với quả chà là để cân bằng vị giác.

Nguồn gốc và lịch sử lâu đời của cà phê Ả Rập

Hành trình của cà phê bắt đầu từ những cao nguyên của Ethiopia, theo một truyền thuyết nổi tiếng về chàng chăn dê tên Kaldi. Anh phát hiện ra đàn dê của mình trở nên năng động lạ thường sau khi ăn những quả mọng màu đỏ từ một loại cây lạ. Từ đó, loại quả kỳ diệu này đã theo các tuyến đường thương mại đến Yemen, nơi cảng Mocha trở thành trung tâm giao thương cà phê đầu tiên của thế giới.

Từ Yemen, cà phê nhanh chóng lan tỏa khắp bán đảo Ả Rập, len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống xã hội. Nó trở thành thức uống không thể thiếu trong các không gian cộng đồng như majlis (phòng khách hoặc nơi hội họp) và diwaniya. Đây là nơi mọi người tụ tập để trò chuyện, bàn bạc công việc, giải quyết tranh chấp hay đơn giản là chia sẻ những câu chuyện. Trong những không gian này, việc mời và thưởng thức cà phê đã trở thành một “nghi thức mở lời”, một phần quan trọng của giao tiếp xã hội.

Cà phê Ả Rập và danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể UNESCO

Sự công nhận của quốc tế đã khẳng định vị thế đặc biệt của cà phê trong văn hóa Ả Rập. Năm 2015, UNESCO đã ghi danh “Cà phê Ả Rập, một biểu tượng của sự hào phóng” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, dựa trên hồ sơ chung của Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Oman và Qatar.

UNESCO nhấn mạnh rằng cà phê Ả Rập không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp, mà còn là một tập hợp các tri thức, thực hành, nghi lễ và nghệ thuật giao tiếp được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nó là chất keo gắn kết mọi tầng lớp xã hội và là hiện thân của lòng hiếu khách Ả Rập.

Tiếp nối sự công nhận này, vào năm 2022, “Tri thức và thực hành liên quan đến canh tác cà phê Khawlani” tại vùng Jazan của Saudi Arabia cũng được UNESCO vinh danh, cho thấy sự liên tục và bền vững của di sản cà phê trong khu vực.

Nghi thức và phép tắc phục vụ cà phê Ả Rập

Thưởng thức cà phê Ả Rập là tham gia vào một nghi lễ trang trọng với những quy tắc bất thành văn.

Dụng cụ truyền thống:

• Dallah: Ấm kim loại có vòi dài, dùng để pha, giữ nhiệt và rót cà phê.
• Finjān: Tách sứ nhỏ, không có quai cầm.
• Mehmas: Chảo cán dài dùng để rang hạt cà phê thủ công.
• Mihbāj: Cối và chày dùng để giã hạt cà phê đã rang.

  

Quy tắc phục vụ:

• Người phục vụ (thường là chủ nhà hoặc người trẻ nhất) sẽ cầm dallah bằng tay trái và finjān bằng tay phải.
• Cà phê luôn được rót bằng tay phải và chỉ rót khoảng một phần tư tách. Điều này thể hiện sự khiêm tốn và khuyến khích khách uống nhiều vòng để kéo dài cuộc trò chuyện.
• Thứ tự phục vụ bắt đầu từ vị khách danh dự nhất hoặc người lớn tuổi nhất trong majlis, sau đó tiếp tục theo chiều kim đồng hồ.
• Khách nhận tách bằng tay phải. Khi không muốn uống thêm, khách sẽ lắc nhẹ chiếc tách qua lại và đưa cho người phục vụ. Việc từ chối ngay từ ly đầu tiên được xem là không lịch sự.

Hương vị và kỹ thuật rang – xay – pha cà phê Ả Rập

Bí quyết tạo nên hương vị đặc trưng của Al-Qahwa Al-Arabiyya nằm ở quy trình chế biến tỉ mỉ.

• Rang: Hạt cà phê được rang ở mức rất nhạt (light roast) hoặc màu vàng (golden roast). Cách rang này giúp giữ lại vị chua thanh tự nhiên và hương hoa quả tinh tế của hạt, thay vì vị đắng đậm như cà phê rang sẫm màu.
• Xay: Hạt được xay ở mức mịn vừa, không quá nhuyễn như cà phê Thổ Nhĩ Kỳ.
• Gia vị: Thảo quả là gia vị gần như bắt buộc, mang lại hương thơm nồng ấm đặc trưng. Tùy theo vùng miền và sở thích gia đình, người ta có thể thêm nghệ tây (saffron) để tạo màu vàng óng, đinh hương, quế, hoặc một vài giọt nước hoa hồng.
• Kỹ thuật pha: Bột cà phê được cho vào nước gần sôi trong dallah, hạ nhỏ lửa và đun liu riu trong khoảng 8-10 phút mà không để sôi trào. Sau đó, gia vị được thêm vào và đun nhẹ thêm 2-3 phút nữa. Cuối cùng, ấm được nhấc ra khỏi bếp, để cặn lắng xuống trước khi phục vụ.

  

So sánh cà phê Ả Rập với các phong cách khác

Để hiểu rõ hơn về vị trí của cà phê Ả Rập trên bản đồ cà phê thế giới, hãy cùng so sánh nó với một vài phong cách phổ biến khác:

• Với cà phê Thổ Nhĩ Kỳ: Cà phê Thổ Nhĩ Kỳ thường được rang đậm hơn, xay cực mịn như bột, và đun sôi trực tiếp với đường trong một dụng cụ gọi là *ibrik*. Do đó, nó có vị đậm, ngọt và nhiều cặn hơn.
• Với espresso: Espresso của Ý là kết quả của việc dùng nước nóng áp suất cao đi qua bột cà phê rang đậm. Nó có nồng độ caffeine cao, lớp crema dày, và được uống nhanh trong một khẩu phần nhỏ. Espresso không pha trộn gia vị.
• Với cà phê Việt Nam: Cà phê phin Việt Nam thường dùng hạt Robusta rang đậm, chiết xuất chậm qua phin kim loại. Kết quả là một ly cà phê đậm đặc, thường được pha với sữa đặc để tạo vị ngọt béo, phản ánh văn hóa cà phê đường phố sôi động.

Trải nghiệm cà phê Ả Rập – Gợi ý những điểm đến

Nếu có dịp du lịch đến Trung Đông, đừng bỏ lỡ cơ hội trải nghiệm văn hóa cà phê đích thực.

• Bảo tàng Cà phê Dubai (Dubai Coffee Museum): Nằm trong khu phố cổ Al Fahidi, đây là nơi tuyệt vời để tìm hiểu về lịch sử, các dụng cụ và xem trình diễn pha chế cà phê truyền thống.
• Các Majlis văn hóa: Nhiều trung tâm văn hóa ở UAE, Qatar hay Oman tổ chức các buổi gặp gỡ, nơi du khách được mời thưởng thức cà phê và tìm hiểu về các nghi thức địa phương.
• Trang trại cà phê ở Saudi Arabia: Khám phá vùng Jazan, quê hương của giống cà phê Khawlani, để thấy tận mắt quy trình canh tác đã được UNESCO công nhận.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Cà phê Ả Rập khác gì với hạt Arabica?

“Cà phê Ả Rập” là tên một phong cách đồ uống và nghi thức văn hóa. “Arabica” là tên một loài cây cà phê. Người ta có thể dùng hạt Arabica để pha cà phê Ả Rập, nhưng hai khái niệm này không đồng nhất.

2. Cà phê Ả Rập có đường không và uống kèm gì?

Theo truyền thống, cà phê Ả Rập không có hoặc có rất ít đường. Vị ngọt tự nhiên đến từ việc thưởng thức kèm với quả chà là, trái cây khô hoặc các loại bánh ngọt địa phương.

3. Uống cà phê Ả Rập có lợi cho sức khỏe không?

Do rang nhạt và phục vụ trong những tách nhỏ, hàm lượng caffeine trong mỗi lần uống thường thấp hơn so với nhiều loại cà phê khác. Việc không dùng đường cũng là một điểm cộng. Tuy nhiên, những người nhạy cảm với caffeine nên uống có chừng mực.

4. Có thể pha cà phê Ả Rập bằng dụng cụ hiện đại không?

Có thể. Nếu không có dallah, bạn có thể dùng một chiếc nồi nhỏ và pha theo các bước tương tự, sau đó lọc qua rây hoặc dùng bình French press. Dù không hoàn toàn giống trải nghiệm truyền thống, nó vẫn giúp bạn thưởng thức được hương vị cơ bản.

Lời kết

Cà phê Ả Rập không chỉ đơn thuần là một tách cà phê. Nó là một di sản sống, là sợi dây vô hình kết nối quá khứ với hiện tại, và là ngôn ngữ không lời của lòng hiếu khách. Mỗi ngụm cà phê thơm lừng hương thảo quả là một lời mời gọi bạn bước vào thế giới văn hóa Ả Rập giàu bản sắc.

Lần tới khi có cơ hội, hãy thử pha một bình Al-Qahwa Al-Arabiyya tại nhà, hoặc tìm đến một majlis ấm cúng để trải nghiệm di sản này. Chắc chắn đó sẽ là một ký ức khó quên.

Xem thêm:

Du lịch Ả Rập tự túc: Hướng dẫn chi tiết A-Z

Hướng Dẫn Du Lịch Ai Cập Tự Túc: Chi Phí & Lịch Trình Chi Tiết

Du Lịch Dubai Tự Túc: Hướng Dẫn Toàn Diện A-Z