Sản xuất tại Ai Cập & Maroc: Cửa Ngõ Xuất Khẩu EU/Mỹ/Phi ★ 2025

Thời gian đọc ước tính: 15 phút

Những điểm chính

Sản xuất tại Ai Cập và Maroc là những lựa chọn thay thế chiến lược cho các trung tâm sản xuất châu Á, giúp đa dạng hóa chuỗi cung ứng và giảm thiểu rủi ro.
Vị trí địa lý đắc địa cho phép tiếp cận nhanh chóng các thị trường lớn như EU, Mỹ và Châu Phi, tối ưu hóa thời gian giao hàng (lead time).
Tận dụng các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) như QIZ (với Mỹ), PEM/Agadir (với EU) và AfCFTA (với Châu Phi) là chìa khóa để tối ưu hóa thuế quan.
Cần phân tích kỹ lưỡng các yếu tố chi phí (lao động, năng lượng, logistics) và rủi ro (tỷ giá, địa chính trị) để xây dựng chiến lược phù hợp.
Tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe như CBAM, UFLPA, REACH/RoHS, và Digital Product Passport (DPP) là bắt buộc khi xuất khẩu vào EU và Mỹ.

Mục lục

Bối Cảnh và Định Vị Khu Vực
Tiếp Cận Thị Trường: FTA, Ưu Đãi Thuế và Quy Tắc Xuất Xứ
Hạ Tầng Logistics và Thời Gian Giao Hàng
Chi Phí Sản Xuất và Nguồn Nhân Lực
Cụm Ngành Ưu Tiên và Cơ Hội Sản Xuất
Khu Công Nghiệp, Free Zone và Ưu Đãi Đầu Tư
Tuân Thủ, Tiêu Chuẩn Chất Lượng và ESG khi Xuất Khẩu vào EU/Mỹ
Rủi Ro Chính và Cách Giảm Thiểu
Chiến Lược Vào Thị Trường: Lộ Trình 6–12–24 Tháng
Case Study Rút Gọn
So Sánh Nhanh: Ai Cập vs Maroc cho Các Mục Tiêu Khác Nhau
Checklist Triển Khai Dự Án Sản Xuất–Xuất Khẩu
FAQ (Một Số Câu Hỏi Thường Gặp)
Kêu Gọi Hành Động

Khi các doanh nghiệp toàn cầu đang tìm kiếm giải pháp đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa thời gian giao hàng (lead time), hai quốc gia Bắc Phi là Ai Cập và Maroc đang nổi lên như những lựa chọn thay thế chiến lược cho các trung tâm sản xuất truyền thống ở châu Á. Việc tập trung sản xuất tại Ai Cập và mở rộng bổ trợ sang sản xuất tại Maroc không chỉ giúp tối ưu hóa thuế quan và rút ngắn lead time mà còn mở ra cánh cửa tiếp cận đa thị trường tiềm năng gồm EU, Mỹ và toàn châu Phi.

Với kinh nghiệm thực tiễn trong tư vấn thương mại quốc tế, Nuhaira nhận thấy đây là thời điểm vàng để các doanh nghiệp Việt Nam cân nhắc những thị trường này. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn bản đồ toàn diện về các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) và cơ chế cộng gộp xuất xứ (như Pan-Euro-Med/Agadir), phân tích khung chi phí–rủi ro về lao động, logistics, năng lượng và tỷ giá, giới thiệu các cụm công nghiệp trọng điểm cùng hạ tầng cảng biển. Quan trọng hơn, chúng ta sẽ cùng nhau phác thảo lộ trình triển khai cụ thể từ 6 đến 24 tháng và một checklist tuân thủ các quy định khắt khe của EU/Mỹ như CBAM, UFLPA, REACH/RoHS/CE/UKCA và Digital Product Passport (DPP).

Bối Cảnh và Định Vị Khu Vực

Thế giới đang chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Xu hướng nearshoring (cận Âu) đang ngày càng phổ biến, theo đó các nhà sản xuất dịch chuyển cơ sở về gần thị trường tiêu thụ chính như EU và Mỹ. Mục tiêu là rút ngắn lead time, tăng cường sự linh hoạt và giảm thiểu rủi ro gián đoạn từ các tuyến đường biển dài. Trong bối cảnh này, sản xuất tại Ai Cập và sản xuất tại Maroc đang nổi lên như những điểm đến chiến lược nhờ vị trí địa lý đắc địa sát cạnh châu Âu, hệ thống cảng nước sâu hiện đại và mạng lưới FTA/ưu đãi thương mại rộng khắp.

Khi so sánh vĩ mô, Ai Cập với dân số xấp xỉ 110 triệu dân, sở hữu một thị trường nội địa lớn, tuy nhiên nước này thường chịu áp lực biến động tỷ giá đồng EGP và lạm phát cao hơn trong khu vực. Điều này tạo ra cơ hội về chi phí lao động cạnh tranh nhưng cũng đòi hỏi các doanh nghiệp phải có chiến lược quản lý rủi ro tài chính hiệu quả. Ngược lại, Maroc, với dân số khoảng 37 triệu người, cho thấy sự ổn định vĩ mô tốt hơn, lạm phát được kiểm soát ở mức khoảng 5% vào năm 2024 và đồng MAD có tính linh hoạt cao hơn. Ưu điểm nổi bật của Maroc là khả năng kết nối vượt trội với EU thông qua cảng Tanger Med, một trong những cảng container lớn nhất Địa Trung Hải.

Trong chiến lược “China+1” (đa dạng hóa nguồn cung khỏi Trung Quốc) và “Europe+1” (thêm một điểm sản xuất gần châu Âu), Ai Cập và Maroc đều đóng vai trò quan trọng. Ai Cập phù hợp với mô hình “China+1” nhờ chi phí cạnh tranh và khả năng tiếp cận thị trường Mỹ thông qua các Khu Công nghiệp Đủ tiêu chuẩn (QIZ) cũng như EU qua Hiệp định Agadir và Pan-Euro-Med (PEM). Trong khi đó, Maroc hoàn toàn lý tưởng cho chiến lược “Europe+1” với lead time chỉ từ 2-4 ngày sang EU, cùng các cụm công nghiệp chuyên sâu về ô tô, điện tử và dệt may thời trang nhanh (fast fashion).

Tiếp Cận Thị Trường: FTA, Ưu Đãi Thuế và Quy Tắc Xuất Xứ

Để tận dụng tối đa lợi thế từ việc sản xuất tại Ai Cập và sản xuất tại Maroc, việc nắm vững các FTA, ưu đãi thuế và quy tắc xuất xứ (Rules of Origin – ROO) là yếu tố then chốt.

Khái Niệm Nền Tảng về Quy Tắc Xuất Xứ

Quy tắc xuất xứ là bộ tiêu chí được sử dụng để xác định “quốc gia xuất xứ” của hàng hóa. Một sản phẩm được coi là “có xuất xứ” khi đáp ứng các tiêu chí này sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan theo các FTA. Các tiêu chí phổ biến bao gồm:

Chuyển đổi mã HS: Yêu cầu nguyên liệu nhập khẩu phải trải qua quá trình gia công, chế biến đến mức chuyển đổi sang một mã HS khác.
Hàm lượng giá trị khu vực (Regional Value Content – RVC%): Tỷ lệ giá trị gia tăng được tạo ra trong khu vực FTA phải đạt một ngưỡng nhất định (ví dụ 35% hoặc 40%).
Công đoạn gia công cụ thể: Đôi khi, ROO yêu cầu một công đoạn sản xuất nhất định phải được thực hiện tại quốc gia hưởng ưu đãi (ví dụ dệt + may cho dệt may).
Chứng từ xuất xứ chính: Bao gồm EUR.1 (EU), Form A (nếu áp dụng Chương trình Ưu đãi Thuế quan Phổ cập – GSP), và các Chứng nhận Xuất xứ (CO) đặc thù theo QIZ hoặc FTA.

Thị Trường EU

Cả Ai Cập và Maroc đều có Hiệp định Liên kết (Euro-Mediterranean Association Agreements) với EU, cho phép giảm hoặc miễn thuế nhập khẩu cho phần lớn hàng công nghiệp. Để hưởng ưu đãi này, hàng hóa phải đáp ứng ROO và nhà xuất khẩu cần nộp chứng từ EUR.1.

Đặc biệt, cơ chế cộng gộp Pan-Euro-Med (PEM) và Agadir là lợi thế lớn. Các hiệp định này (gồm Ai Cập, Maroc, Jordan, Tunisia) cho phép các doanh nghiệp cộng gộp nguyên liệu có xuất xứ từ các nước thành viên để đạt được ROO. Điều này có nghĩa là, ví dụ, vải từ Tunisia có thể được sử dụng để may quần áo tại Ai Cập, và sản phẩm cuối cùng vẫn được coi là có xuất xứ Ai Cập để hưởng ưu đãi vào EU. Một báo cáo của Vietnambiz đã nhấn mạnh vai trò của các hiệp định đa phương như Agadir trong việc thúc đẩy thương mại khu vực.

ROO điển hình:
- Dệt may: Thường yêu cầu “hai công đoạn” (ví dụ: dệt + may, hoặc đan + may) để có xuất xứ ưu đãi. Điều này đảm bảo giá trị gia tăng đáng kể được thực hiện tại Ai Cập hoặc Maroc.
- Ô tô/Điện–điện tử: Thường theo RVC% hoặc cộng gộp khu vực, với các quy tắc chi tiết trong danh mục quy tắc sản phẩm của PEM/hiệp định liên quan.

Thị Trường Mỹ

QIZ Ai Cập (Qualified Industrial Zones): Đây là một chương trình đặc biệt cho phép hàng hóa sản xuất tại các khu QIZ đã được chỉ định ở Ai Cập (có liên kết với Israel) được nhập khẩu vào Mỹ miễn thuế. Điều kiện để hưởng ưu đãi là tổng giá trị khu vực phải đạt tối thiểu 35% (bao gồm một phần đóng góp nhất định từ Israel, thực tế thường là 10.5–11.7% tùy quy định). Lợi ích rõ ràng là thuế suất giảm về 0% cho nhiều mặt hàng công nghiệp, đặc biệt là dệt may, giày dép và hàng tiêu dùng.
FTA Mỹ–Maroc: Hiệp định này đã xóa bỏ gần như toàn bộ thuế nhập khẩu đối với hàng công nghiệp, dệt may (kèm theo ROO chặt chẽ) và nhiều sản phẩm nông sản chế biến từ Maroc vào Mỹ.
Qualified industrial zones egypt

Thị Trường Châu Phi

Cả Ai Cập và Maroc đều là những cửa ngõ quan trọng để tiếp cận thị trường châu Phi rộng lớn.

AfCFTA (Khu vực Thương mại Tự do Châu Phi Lục địa): Là một khung FTA quy mô lớn, thúc đẩy thương mại nội khối châu Phi, tạo cơ hội tái xuất hàng hóa từ Ai Cập/Maroc sang các thị trường Bắc và Tây Phi với thuế suất ưu đãi.
COMESA (Ai Cập là thành viên): Thị trường chung Đông và Nam Phi, mang lại ưu đãi nội khối.
ECOWAS (Maroc có quan hệ hợp tác sâu rộng với Tây Phi): Mở rộng thị trường lân cận, tận dụng các ưu đãi thương mại song phương hoặc khu vực.

Lộ Trình Chứng Từ (Quy Trình Gợi Ý)

Để đảm bảo quy trình xuất khẩu suôn sẻ và hưởng ưu đãi, các bước sau đây là cần thiết:

Xác định Mã HS và ROO: Đầu tiên, doanh nghiệp cần xác định mã HS của sản phẩm và quy tắc xuất xứ cụ thể áp dụng (PEM/Agadir, QIZ, FTA Mỹ–Maroc).
Chuẩn Hóa Hồ Sơ: Xây dựng hồ sơ nhà cung ứng (Supplier’s Declaration), định mức BOM (Bill of Materials)/RVC, và bản đồ chuỗi cung ứng khu vực để chứng minh xuất xứ.
Xin và Lưu Trữ Chứng Từ: Nộp đơn xin EUR.1 (cho EU), CO đặc thù QIZ (cho Mỹ), hoặc CO/Phụ lục ROO (cho FTA Mỹ–Maroc). Nuhaira khuyên bạn nên kiểm tra kỹ lưỡng các chứng từ này trước khi thông quan.
Kiểm Soát Thời Gian: Theo dõi thời gian phát hành chứng từ (thường 2–5 ngày làm việc tùy cơ quan) và sẵn sàng cho các cuộc kiểm tra xuất xứ hậu kiểm.

Hạ Tầng Logistics và Thời Gian Giao Hàng

Logistics hiệu quả là chìa khóa để tận dụng vị trí chiến lược của Ai Cập và Maroc.

Ai Cập – Cửa Ngõ Kết Nối

Ai Cập sở hữu các cảng biển lớn như SCZone (Sokhna), Alexandria và Port Said. Những cảng này được kết nối bởi hệ thống đường sắt và các trung tâm ICD (Inland Container Depot) với các khu công nghiệp trọng điểm như 6th of October, 10th of Ramadan và Borg El Arab, tạo điều kiện thuận lợi cho việc gom hàng và vận chuyển.

Maroc – Trung Tâm Vận Chuyển Châu Âu

Maroc tự hào với cụm cảng Tanger Med, cảng container hàng đầu Địa Trung Hải, cùng với Casablanca và Kenitra. Tanger Med có khả năng kết nối trực tiếp với châu Âu bằng các tuyến ro-ro (roll-on/roll-off) và feeder dày đặc, giúp giảm thiểu đáng kể thời gian vận chuyển.

Thời Gian Vận Chuyển Tham Chiếu

Dưới điều kiện FOB/CIF phổ biến, thời gian vận chuyển ước tính như sau (cần xác minh với hãng tàu cụ thể):

Ai Cập/Maroc → EU: 2–7 ngày (tùy cảng đến và tuyến vận chuyển).
Ai Cập/Maroc → Mỹ bờ Đông: 10–16 ngày.
Ai Cập/Maroc → Mỹ bờ Tây: 20–28 ngày.
Ai Cập/Maroc → Tây Phi/Bắc Phi: 3–10 ngày.

Chiến Lược Tối Ưu Logistics

Để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, Nuhaira đề xuất:

Tận dụng khu thương mại tự do (free zone) như SCZone (Ai Cập) hoặc Tanger Free Zone (Maroc) để tối ưu hóa thuế và thủ tục hải quan.
Quản lý chi phí lưu bãi/demurrage: Đàm phán thời gian miễn phí (free-time) với hãng tàu, sử dụng ICD và lập kế hoạch chính xác về cut-off time, ETD (Estimated Time of Departure) và ETA (Estimated Time of Arrival) để tránh chi phí phát sinh.

Chi Phí Sản Xuất và Nguồn Nhân Lực

Chi phí sản xuất và năng lực nguồn nhân lực là những yếu tố quyết định khi lựa chọn địa điểm đầu tư.

Chi Phí Lao Động

Mức lương tối thiểu và chi phí bậc thợ ở Ai Cập thường thấp hơn so với Maroc.

Ai Cập: Lao động có sẵn cho các ngành dệt may cơ bản, lắp ráp thiết bị gia dụng.
Maroc: Nổi bật trong lĩnh vực lắp ráp ô tô–điện tử, dệt may fast fashion với năng suất và kỹ năng cao hơn.

Năng Suất và Kỹ Năng

Theo một báo cáo từ VASEP, Maroc dẫn đầu Bắc Phi về kỹ năng lắp ráp ô tô, dây điện và điện–điện tử, thu hút các thương hiệu lớn như Renault và Stellantis. Ai Cập mạnh về các ngành dệt may sơ cấp, sản xuất đồ gia dụng, hóa chất–phân bón và chế biến nông sản.

Ngôn Ngữ và Văn Hóa Làm Việc

Maroc: Ngôn ngữ phổ biến là tiếng Pháp, Ả Rập, và tiếng Anh.
Ai Cập: Chủ yếu là tiếng Ả Rập và tiếng Anh.

Sự khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa sẽ ảnh hưởng đến giao tiếp chất lượng (QA), đào tạo quy trình vận hành tiêu chuẩn (SOP) và các quy định an toàn lao động.

Năng Lượng

Maroc: Có tỷ trọng năng lượng tái tạo (NLTT) cao, với các cơ chế Hợp đồng Mua bán Điện (PPA) công nghiệp, giúp doanh nghiệp ổn định chi phí năng lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh.
Ai Cập: Kết hợp điện khí và NLTT, có tiềm năng mua điện xanh nội địa đang phát triển.

Tỷ Giá và Hợp Đồng

Đồng EGP của Ai Cập có thể biến động mạnh, ảnh hưởng đến chi phí tính bằng USD/EUR. Nuhaira khuyên bạn nên sử dụng các điều khoản điều chỉnh giá theo tỷ giá (FX escalation clauses) và cân nhắc các công cụ phòng hộ (hedging) như NDF (Non-Deliverable Forwards) hoặc forwards khi ký hợp đồng dài hạn để giảm thiểu rủi ro tỷ giá.

Cụm Ngành Ưu Tiên và Cơ Hội Sản Xuất

Cả hai quốc gia đều có những cụm ngành công nghiệp phát triển và cơ hội đặc thù:

Dệt May–Giày Dép

Sản xuất tại Ai Cập: Tận dụng QIZ để hưởng 0% thuế khi xuất khẩu vào Mỹ, đồng thời hưởng lợi từ cộng gộp xuất xứ Agadir/PEM khi xuất vào EU. Phù hợp cho các mặt hàng cơ bản hoặc trung cấp.
Sản xuất tại Maroc: Với lead time nhanh sang EU, rất phù hợp cho các đơn hàng thời trang nhanh (fast fashion), đơn hàng nhỏ và yêu cầu đổi mẫu liên tục.

Ô tô và Linh Kiện

Sản xuất tại Maroc: Trung tâm sản xuất ô tô hàng đầu châu Phi tại Tanger và Kenitra, nơi có các nhà máy OEM lớn như Renault và Stellantis. Maroc cũng là địa điểm lý tưởng để sản xuất bộ dây điện (wire harness) và nội thất ô tô, với hệ sinh thái nhà cung ứng cấp 1-2-3 phát triển.
Sản xuất tại Ai Cập: Tập trung vào lắp ráp CKD/SKD và sản xuất linh kiện cho thị trường MENA (Trung Đông và Bắc Phi), với các chiến lược nội địa hóa công nghiệp đang được đẩy mạnh.
Renault đã đầu tư nhà máy tại Morocco

Điện–Điện Tử và Thiết Bị Gia Dụng

Cả hai quốc gia đều có tiềm năng phát triển dịch vụ sản xuất điện tử theo hợp đồng (EMS) hoặc thiết kế và sản xuất gốc (ODM) hướng đến thị trường EU/Mỹ, tận dụng tối đa ROO cộng gộp khu vực.

Các Ngành Tiềm Năng Khác

Hàng không vũ trụ (Maroc): Cụm công nghiệp Midparc tại Casablanca thu hút các nhà đầu tư lớn trong ngành hàng không.
Cơ khí chính xác: Phát triển song song với ngành ô tô và hàng không.
Nông sản–Thực phẩm chế biến: Ai Cập mạnh về chế biến nông sản, phân bón–hóa chất.
Năng lượng tái tạo & Thiết bị: Cả hai quốc gia đều đang thu hút đầu tư lớn vào sản xuất thiết bị năng lượng gió, mặt trời và hydrogen xanh, phục vụ nhu cầu xuất khẩu sang EU.

Khu Công Nghiệp, Free Zone và Ưu Đãi Đầu Tư

Việc lựa chọn khu công nghiệp (KCN) phù hợp là rất quan trọng để tận dụng tối đa ưu đãi và hạ tầng.

Ai Cập

Các KCN trọng điểm: SCZone (bao gồm Sokhna và Port Said), 6th of October, 10th of Ramadan, Borg El Arab.
Ưu đãi: Miễn/giảm thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), miễn thuế VAT cho máy móc, thủ tục hành chính một cửa, đất công nghiệp sẵn sàng.
Cơ quan xúc tiến: GAFI (General Authority for Investment and Free Zones) là đơn vị chính hỗ trợ thủ tục đầu tư và cấp phép.

Maroc

Các KCN trọng điểm: Tanger Free Zone, Tanger Automotive City, Atlantic Free Zone (Kenitra), Midparc (hàng không).
Ưu đãi: Thuế suất thấp, hoàn VAT, thủ tục nhanh gọn.
Cơ quan xúc tiến: AMDIE (Moroccan Agency for Investment and Export Development) là cơ quan chủ chốt.

Cách Chọn Khu Phù Hợp

Nuhaira khuyên bạn nên dựa trên các yếu tố sau để đưa ra quyết định:

Thị trường mục tiêu: EU, Mỹ hay châu Phi.
Chuỗi cung ứng: Sự hiện diện của các nhà cung ứng cấp 1–2–3.
Yêu cầu ROO: Khả năng đáp ứng các quy tắc xuất xứ cụ thể của sản phẩm.
Kết nối cảng: Khoảng cách và hiệu quả kết nối với các cảng biển lớn.

Tuân Thủ, Tiêu Chuẩn Chất Lượng và ESG khi Xuất Khẩu vào EU/Mỹ

Khi xuất khẩu vào các thị trường khó tính như EU và Mỹ, việc tuân thủ các quy định về chất lượng, an toàn và ESG (Môi trường, Xã hội, Quản trị) là không thể thiếu.

CBAM (EU – Cơ Chế Điều Chỉnh Biên Giới Carbon)

Định nghĩa: Một cơ chế yêu cầu báo cáo phát thải carbon của các sản phẩm nhập khẩu (xi măng, thép, nhôm, phân bón, điện, hydrogen) và mua chứng chỉ carbon khi áp dụng đầy đủ.
Hành động cần thiết: Các nhà máy sản xuất tại Ai Cập hoặc sản xuất tại Maroc trong các ngành này cần thiết lập hệ thống đo lường CO2 sản phẩm, thu thập dữ liệu phát thải từ nhà cung ứng và tiến hành kiểm toán khí nhà kính.

UFLPA (Mỹ – Luật Ngăn Chặn Lao Động Cưỡng Bức Người Duy Ngô Nhĩ)

Định nghĩa: Đạo luật này mặc định hàng hóa từ Tân Cương (Trung Quốc) bị cấm vào Mỹ trừ khi nhà nhập khẩu có thể chứng minh rõ ràng không sử dụng lao động cưỡng bức.
Hành động cần thiết: Các doanh nghiệp dệt may cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc sợi/vải, kiểm tra chuỗi cung ứng (Code of Conduct – CoC) nguyên liệu, lưu trữ chứng từ vận chuyển và thực hiện kiểm toán xã hội (social audit) cho các nhà cung ứng.

An Toàn Sản Phẩm và Hóa Chất

Các quy định quan trọng bao gồm:

REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals): Quy định về hóa chất của EU.
RoHS (Restriction of Hazardous Substances): Hạn chế các chất nguy hại trong thiết bị điện–điện tử.
CE/UKCA Marking: Đánh dấu chứng nhận sự phù hợp với các tiêu chuẩn an toàn của EU (CE) và Vương quốc Anh (UKCA).

Digital Product Passport (DPP) theo ESPR

Định nghĩa: Theo Quy định về Thiết kế Sinh thái cho Sản phẩm Bền vững (ESPR) của EU, DPP sẽ yêu cầu dữ liệu về thành phần vật liệu, nguồn gốc, phát thải vòng đời sản phẩm, thông tin sửa chữa–tái chế và mã định danh số.
Hành động cần thiết: Các nhà sản xuất cần chuẩn bị hệ thống thu thập và quản lý dữ liệu này.

Hệ Thống Quản Trị và ESG

Để đảm bảo khả năng cạnh tranh, các doanh nghiệp nên triển khai:

Các tiêu chuẩn ISO như 9001 (chất lượng), 14001 (môi trường), 45001 (an toàn lao động).
Hệ thống EHS (Environment, Health, Safety).
Sử dụng năng lượng xanh (PPA ở Maroc; điện khí/NLTT ở Ai Cập) và báo cáo ESG theo yêu cầu của khách hàng EU/Mỹ.

Rủi Ro Chính và Cách Giảm Thiểu

Mặc dù tiềm năng lớn, việc đầu tư và sản xuất tại Ai Cập hoặc sản xuất tại Maroc cũng đi kèm với một số rủi ro cần được quản lý cẩn thận.

Địa Chính Trị và Tuyến Hàng Hải

Rủi ro: Các biến động địa chính trị ở khu vực Biển Đỏ/Kênh đào Suez có thể gây gián đoạn tuyến hàng hải, buộc phải chuyển tuyến quanh Mũi Hảo Vọng, làm tăng lead time và chi phí.
Giải pháp: Ký hợp đồng cước dài hạn với các hãng tàu uy tín, xây dựng phương án vận chuyển đa tuyến, và duy trì tồn kho an toàn tại các trung tâm phân phối ở EU.
Suez Canal

Tỷ Giá và Ngoại Hối

Rủi ro: Đồng EGP của Ai Cập có thể biến động mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất và lợi nhuận khi giao dịch bằng USD/EUR.
Giải pháp: Sử dụng các công cụ phòng hộ tỷ giá như NDF/forwards, định giá sản phẩm bằng USD/EUR và áp dụng các điều khoản điều chỉnh giá theo biến động tỷ giá (FX escalation) trong hợp đồng dài hạn.

Thủ Tục Hành Chính/Giấy Phép

Rủi ro: Thủ tục cấp phép môi trường (EIA), hải quan, và chứng nhận sản phẩm có thể chậm trễ.
Giải pháp: Chủ động thực hiện pre-screening (kiểm tra sơ bộ) và nộp hồ sơ xin phép môi trường, hải quan, và chứng nhận sản phẩm từ sớm, trước khi đi vào vận hành (SOP).

Lao Động và Tuân Thủ Xã Hội

Rủi ro: Không tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế có thể dẫn đến các vấn đề pháp lý và ảnh hưởng đến uy tín khi xuất khẩu vào EU/Mỹ.
Giải pháp: Thiết lập và tuân thủ các tiêu chuẩn SAQ (Self-Assessment Questionnaire), thực hiện kiểm toán BSCI/SMETA, đào tạo EHS cho nhân viên và thiết lập kênh khiếu nại lao động minh bạch.

Chiến Lược Đa Nguồn

Để phân tán rủi ro và tối ưu hóa khả năng tiếp cận các thị trường, Nuhaira đề xuất chiến lược “hai chân”: kết hợp việc sản xuất tại Ai Cập và sản xuất tại Maroc. Điều này giúp bạn tận dụng tối đa lợi thế của mỗi quốc gia, vừa tiếp cận hiệu quả EU/Mỹ vừa mở rộng sang châu Phi.

Chiến Lược Vào Thị Trường: Lộ Trình 6–12–24 Tháng

Để triển khai một dự án sản xuất–xuất khẩu thành công, cần có một lộ trình rõ ràng.

0–6 Tháng (Giai Đoạn Thử Nghiệm/Nghiên Cứu Khả Thi)

Xác định Mã HS và ROO: Xây dựng bản đồ quy tắc xuất xứ chi tiết theo EU/PEM/Agadir, QIZ, FTA Mỹ–Maroc cho sản phẩm mục tiêu.
Sàng lọc Địa điểm: Phân tích và lựa chọn giữa các khu như SCZone (Ai Cập) và Tanger Med (Maroc) dựa trên thị trường mục tiêu (EU/Mỹ–Phi), lead time mong muốn và chuỗi cung ứng hiện có.
Mô hình Vào Thị trường: Quyết định mô hình kinh doanh (ví dụ: gia công hợp đồng CM/EMS, sản xuất trong free zone, hoặc thành lập liên doanh/pháp nhân).
Tiền kiểm Tuân thủ: Đánh giá ban đầu về REACH/RoHS/CE/UKCA, UFLPA, CBAM (nếu ngành thuộc diện chịu tác động).
Liên hệ Cơ quan Xúc tiến: Làm việc với GAFI (Ai Cập) hoặc AMDIE (Maroc) để tìm hiểu về các ưu đãi và thủ tục.

6–12 Tháng (Giai Đoạn Xây Dựng/Vận Hành)

Thiết lập Cơ sở: Ký MOU (Biên bản ghi nhớ)/lease (thuê)/land (mua đất), hoàn tất hồ sơ EIA (Đánh giá Tác động Môi trường), thiết kế layout nhà máy, tuyển dụng và đào tạo nhân sự, mua sắm thiết bị.
Hệ thống Chất lượng và Truy xuất: Thiết lập hệ thống QA/QC, hệ thống truy xuất nguồn gốc (traceability) và hệ thống đo lường phát thải (cho CBAM).
Chuỗi Cung ứng: Phát triển các nhà cung ứng cấp 2–3 tại địa phương, ký hợp đồng vận tải, và thiết lập kế hoạch xin/lưu trữ chứng từ (EUR.1/CO).

12–24 Tháng (Giai Đoạn Mở Rộng/Tối Ưu Hóa)

Mở rộng và Đa dạng hóa: Mở rộng công suất sản xuất, đa dạng hóa dòng sản phẩm.
Tối ưu ROO: Tận dụng cơ chế cộng gộp nguồn nguyên liệu trong Agadir/PEM để tối ưu hàm lượng giá trị khu vực (RVC) và đảm bảo xuất xứ ưu đãi.
Bền vững và Chứng nhận: Triển khai các Hợp đồng Mua bán Điện xanh (PPA/điện xanh), xin các chứng nhận ISO 9001/14001/45001, và tối ưu hóa chi phí phục vụ (cost-to-serve).

KPI và Quản Trị

Theo Nuhaira, các chỉ số hiệu suất chính (KPI) quan trọng cần theo dõi bao gồm:

OTD (On-Time Delivery): Tỷ lệ giao hàng đúng hạn.
FPY (First-Pass Yield): Tỷ lệ sản phẩm đạt chất lượng ngay từ lần sản xuất đầu tiên.
PPM (Defects Per Million): Số lỗi trên mỗi triệu sản phẩm.
Takt time: Nhịp độ sản xuất.
Cost-to-serve: Tổng chi phí để phục vụ một đơn hàng.
Carbon intensity (kgCO2e/unit): Lượng phát thải carbon trên mỗi đơn vị sản phẩm.

So Sánh Nhanh: Ai Cập vs Maroc cho Các Mục Tiêu Khác Nhau

Việc lựa chọn giữa sản xuất tại Ai Cập và sản xuất tại Maroc phụ thuộc vào mục tiêu cụ thể của từng doanh nghiệp:

Mục tiêu	Sản xuất tại Ai Cập	Sản xuất tại Maroc
Tối ưu chi phí lao động, công suất lớn	Nghiêng về Ai Cập nhờ chi phí lao động cạnh tranh hơn.	Mức trung bình, nhưng năng suất cao cho ngành chuyên biệt.
Tối ưu lead time và tiêu chuẩn EU	Trung bình, cần tối ưu hóa logistics và KCN.	Xuất sắc, đặc biệt qua Tanger Med và các cụm công nghiệp EU-ready.
Tiếp cận Mỹ ưu đãi	Mạnh nhờ chương trình QIZ (đặc biệt cho dệt may).	Mạnh nhờ FTA Mỹ–Maroc.
Mở rộng sang châu Phi	Cả hai đều có tiềm năng lớn, tùy thuộc vào tuyến logistics và khách hàng mục tiêu tại Tây/Bắc Phi.	Cả hai đều có tiềm năng lớn, tùy thuộc vào tuyến logistics và khách hàng mục tiêu tại Tây/Bắc Phi.

Checklist Triển Khai Dự Án Sản Xuất–Xuất Khẩu

Để đảm bảo không bỏ sót bất kỳ yếu tố quan trọng nào, Nuhaira đã tổng hợp một checklist hành động:

Xác định mã HS mục tiêu: Lập bản đồ ưu đãi thuế theo các hiệp định (EU–Ai Cập/Maroc, Agadir/PEM, QIZ, FTA Mỹ–Maroc, AfCFTA/COMESA/ECOWAS).
Tính toán TCO (Total Cost of Ownership): Đánh giá toàn diện chi phí vật tư (BOM), tỷ lệ nội địa hóa/ngoại nhập, lao động, năng lượng, logistics (vận tải biển/ro-ro/chặng cuối), thuế–phí, và chi phí tuân thủ chứng từ (CO/compliance).
Tuân thủ các quy định quốc tế: Đảm bảo tuân thủ REACH/RoHS/CE/UKCA, UFLPA, CBAM. Thiết kế hệ thống truy xuất nguồn gốc và dữ liệu cho Digital Product Passport (DPP).
Lựa chọn khu công nghiệp/free zone: Chọn địa điểm tối ưu và chuẩn bị hồ sơ xin ưu đãi đầu tư (qua GAFI hoặc AMDIE), giấy phép môi trường (EIA) và giấy phép xuất nhập khẩu.
Lập kế hoạch chứng nhận và audit: Chuẩn bị cho các chứng nhận ISO 9001/14001/45001, các cuộc kiểm toán xã hội như BSCI/SMETA, và các thử nghiệm sản phẩm theo yêu cầu thị trường.

FAQ (Một Số Câu Hỏi Thường Gặp)

Sản xuất tại Ai Cập cần điều kiện gì để vào Mỹ theo QIZ?

Sản phẩm phải được sản xuất đáng kể trong khu QIZ Ai Cập và đạt tổng hàm lượng khu vực tối thiểu 35%, trong đó có một phần đóng góp nhất định từ Israel (thường là 10.5–11.7%) tùy quy định. Khi thông quan tại Mỹ, cần nộp CO đặc thù QIZ.

Maroc có lợi thế gì để giao hàng nhanh vào EU?

Với cảng Tanger Med là cửa ngõ container hàng đầu Địa Trung Hải, cùng với các tuyến ro-ro/container dày đặc, sản xuất tại Maroc có thể giao hàng vào EU chỉ trong 2–4 ngày đối với nhiều tuyến.

Chi phí điện/năng lượng và độ ổn định nguồn cung?

Maroc có tỷ trọng năng lượng tái tạo cao, với cơ chế PPA công nghiệp giúp tối ưu chi phí và nguồn cung ổn định hơn. Ai Cập kết hợp điện khí và NLTT, đang mở rộng công suất. Từ kinh nghiệm của Nuhaira, chi phí điện cho công nghiệp ở Maroc thường cạnh tranh hơn, khoảng 0,09–0,11 USD/kWh.

Mất bao lâu để xin ưu đãi và đi vào vận hành?

Thông thường, sẽ mất khoảng 3–6 tháng cho các thủ tục đầu tư và xin ưu đãi. Giai đoạn xây dựng và đi vào vận hành (build–operate) có thể kéo dài từ 6–12 tháng, tùy thuộc vào quy mô dự án và khu công nghiệp bạn chọn (tham khảo GAFI/AMDIE).

Những ngành nào được khuyến khích nhất 12–24 tháng tới?

Các ngành như dệt may (tận dụng QIZ và PEM), ô tô–linh kiện (đặc biệt ở Maroc), điện–điện tử (ở cả hai quốc gia), hàng không vũ trụ (Maroc), phân bón–hóa chất (Ai Cập), và thiết bị năng lượng tái tạo đều có tiềm năng lớn.

Xem thêm: