Thời gian đọc ước tính: 15 phút
- Liên đoàn Ả Rập là một tổ chức liên chính phủ của các quốc gia Ả Rập, thành lập năm 1945.
- Tổ chức hướng đến mục tiêu tăng cường hợp tác, bảo vệ chủ quyền và giải quyết tranh chấp.
- Vai trò của Liên đoàn bao gồm chính trị-ngoại giao, kinh tế, văn hóa-xã hội và an ninh.
- Tổ chức có những thành tựu nhất định nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức và hạn chế.
- Liên đoàn Ả Rập là gì?
- Lịch sử thành lập tổ chức Liên đoàn Ả Rập
- Cơ cấu tổ chức Liên đoàn Ả Rập
- Thành viên Liên đoàn Ả Rập
- Vai trò và chức năng của Liên đoàn Ả Rập
- Tác động của Liên đoàn Ả Rập đối với khu vực
- Tác động của Liên đoàn Ả Rập trên trường quốc tế
- Thành tựu nổi bật và chỉ trích/thuận lợi – thách thức
- Nghiên cứu tình huống minh họa tác động của Liên đoàn Ả Rập
- So sánh Liên đoàn Ả Rập với các tổ chức khu vực khác
- Câu hỏi thường gặp (FAQ) về Liên đoàn Ả Rập
Liên đoàn Ả Rập là gì?
Liên đoàn Ả Rập, hay League of Arab States (LAS), là một tổ chức khu vực quy tụ 22 quốc gia thành viên có chung ngôn ngữ và di sản văn hóa Ả Rập tại Trung Đông và Bắc Phi. Vai trò chính của tổ chức là một diễn đàn chính trị để điều phối lập trường chung, thúc đẩy hợp tác đa lĩnh vực, bảo vệ chủ quyền quốc gia và nỗ lực giải quyết các tranh chấp trong nội bộ khối.
Mục tiêu và sứ mệnh
Hiến chương của Liên đoàn Ả Rập đặt ra các mục tiêu chính, bao gồm:
- Thắt chặt quan hệ giữa các quốc gia thành viên.
- Phối hợp các chính sách chính trị để đảm bảo độc lập và chủ quyền.
- Tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực kinh tế, tài chính, văn hóa, xã hội và y tế.
- Hòa giải các xung đột và tranh chấp giữa các thành viên hoặc giữa thành viên với bên thứ ba.
Nguyên tắc cốt lõi
Hoạt động của Liên đoàn dựa trên các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng tuyệt đối chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mỗi quốc gia, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Các quyết định quan trọng thường được đưa ra trên cơ sở đồng thuận, mặc dù đây cũng là một điểm gây ra nhiều tranh cãi về tính hiệu quả của tổ chức.
Phạm vi hoạt động
- Chính trị – ngoại giao: Là diễn đàn chính để thống nhất quan điểm, đưa ra tuyên bố chung về các vấn đề khu vực, cử phái đoàn quan sát bầu cử và thực hiện các nỗ lực trung gian hòa giải.
- Kinh tế: Thúc đẩy hội nhập thương mại thông qua Khu vực Mậu dịch Tự do Ả Rập Lớn (GAFTA), hợp tác về năng lượng, an ninh lương thực và kết nối hạ tầng.
- Văn hóa – xã hội: Bảo tồn di sản văn hóa, thúc đẩy giáo dục và khoa học thông qua Tổ chức Giáo dục, Văn hóa và Khoa học của Liên đoàn Ả Rập (ALECSO), và giải quyết các vấn đề lao động di cư.
- An ninh: Dựa trên Hiệp ước Phòng thủ chung và Hợp tác Kinh tế, các thành viên cam kết hợp tác chống khủng bố, chia sẻ thông tin tình báo và đảm bảo an ninh hàng hải. Tuy nhiên, việc thành lập một lực lượng quân sự chung vẫn còn nhiều hạn chế.
Thông tin chính (Key Facts)
- Thành viên: 22 quốc gia (bao gồm Palestine và Syria đã được khôi phục tư cách).
- Trụ sở Liên đoàn Ả Rập: Cairo, Ai Cập (giai đoạn 1979–1990 từng đặt tại Tunis).
- Ngôn ngữ Liên đoàn Ả Rập (chính thức): Tiếng Ả Rập.
- Các tổ chức liên kết chính: ALECSO (Văn hóa), AMF (Quỹ Tiền tệ), AFESD (Quỹ Phát triển Kinh tế – Xã hội).
Lịch sử thành lập tổ chức Liên đoàn Ả Rập
Lịch sử thành lập tổ chức liên đoàn ả rập gắn liền với bối cảnh thế giới sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Khi chủ nghĩa thực dân suy yếu, một làn sóng giành độc lập mạnh mẽ lan rộng khắp thế giới Ả Rập, đi kèm với sự trỗi dậy của chủ nghĩa liên Ả Rập – một ý thức hệ kêu gọi sự đoàn kết và thống nhất giữa các dân tộc Ả Rập.
Trước nhu cầu cấp thiết về một nền tảng chung để củng cố vị thế trên trường quốc tế và đối phó với các thách thức chung, Nghị định thư Alexandria đã được ký kết vào năm 1944, đặt nền móng cho sự ra đời của Liên đoàn. Ngày 22 tháng 3 năm 1945, Hiến chương Liên đoàn Ả Rập chính thức được ký kết tại Cairo bởi sáu quốc gia sáng lập: Ai Cập, Iraq, Transjordan (nay là Jordan), Lebanon, Saudi Arabia và Syria. Yemen gia nhập ngay sau đó vào tháng 5 năm 1945.
Dòng thời gian các sự kiện quan trọng
- 1945: Thành lập Liên đoàn Ả Rập tại Cairo với 7 thành viên ban đầu.
- 1950: Ký kết Hiệp ước Phòng thủ chung và Hợp tác Kinh tế, tạo khuôn khổ cho hợp tác an ninh tập thể.
- 1964: Đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thành lập Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), công nhận PLO là đại diện hợp pháp duy nhất của người dân Palestine.
- 1979–1990: Trụ sở được chuyển tạm thời đến Tunis (Tunisia) và tư cách thành viên của Ai Cập bị đình chỉ sau khi nước này ký Hiệp ước Hòa bình với Israel. Ai Cập được tái gia nhập vào năm 1989 và trụ sở quay về Cairo năm 1990.
- 1997/2005: Khu vực Mậu dịch Tự do Ả Rập Lớn (GAFTA) được thành lập và chính thức có hiệu lực, nhằm mục đích cắt giảm thuế quan nội khối.
- 2002: Thông qua Sáng kiến Hòa bình Ả Rập, đề xuất một giải pháp toàn diện cho xung đột Ả Rập-Israel dựa trên giải pháp hai nhà nước.
- 2011–2023: Đình chỉ tư cách thành viên của Syria do cuộc nội chiến. Việc Syria tái gia nhập Liên đoàn Ả Rập vào tháng 5 năm 2023 đánh dấu một sự thay đổi chiến lược lớn trong cách tiếp cận của khối.
Từ 7 thành viên ban đầu, Liên đoàn đã mở rộng để bao gồm 22 thành viên Liên đoàn Ả Rập, biến nó thành tổ chức bao trùm gần như toàn bộ thế giới Ả Rập.
Cơ cấu tổ chức Liên đoàn Ả Rập
Cơ cấu Liên đoàn Ả Rập được thiết kế để cân bằng giữa chủ quyền quốc gia và nhu cầu hợp tác tập thể, bao gồm các cơ quan chính sau:
- Hội đồng Liên đoàn: Đây là cơ quan có thẩm quyền cao nhất, thường họp ở cấp ngoại trưởng hai lần một năm và có thể triệu tập các phiên họp cấp nguyên thủ quốc gia (hội nghị thượng đỉnh) khi cần thiết. Mỗi quốc gia thành viên có một phiếu bầu. Các quyết định được thông qua đa số sẽ chỉ ràng buộc các quốc gia đã bỏ phiếu thuận.
- Tổng Thư ký và Ban Thư ký: Tổng Thư ký, được Hội đồng bầu ra với nhiệm kỳ 5 năm, là người đứng đầu bộ máy hành chính, điều phối hoạt động của Liên đoàn và đại diện cho tổ chức trên trường quốc tế.
- Các Ủy ban chuyên môn: Gồm nhiều ủy ban phụ trách các lĩnh vực cụ thể như chính trị, kinh tế, xã hội, pháp lý, và văn hóa. Nhiệm vụ của các ủy ban này là chuẩn bị báo cáo, soạn thảo các thỏa thuận và trình khuyến nghị lên Hội đồng Liên đoàn.
- Các tổ chức liên kết chuyên ngành: Để thúc đẩy hợp tác sâu hơn, Liên đoàn đã thành lập nhiều cơ quan tự trị, nổi bật là:
- ALECSO (Tổ chức Giáo dục, Văn hóa và Khoa học)
- AMF (Quỹ Tiền tệ Ả Rập)
- AFESD (Quỹ Phát triển Kinh tế và Xã hội Ả Rập)
Trụ sở ALECSO
Cơ chế ra quyết định của Liên đoàn thường bị chỉ trích là một điểm yếu. Nguyên tắc “đồng thuận lỏng” – theo đó nghị quyết không có tính cưỡng chế với các nước không đồng ý – làm giảm hiệu quả thực thi và khiến tổ chức khó có hành động quyết đoán trong các cuộc khủng hoảng.
Thành viên Liên đoàn Ả Rập
Hiện tại, Liên đoàn có 22 thành viên Liên đoàn Ả Rập. Các quốc gia này có thể được phân nhóm theo địa lý như sau:
- Bắc Phi: Ai Cập, Algeria, Morocco, Libya, Tunisia, Mauritania, Sudan, Comoros, Djibouti, Somalia.
- Levant (Đông Địa Trung Hải): Syria, Lebanon, Palestine, Iraq, Jordan.
- Vùng Vịnh: Saudi Arabia, Kuwait, Bahrain, Qatar, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Oman, Yemen.
Quy chế thành viên của Palestine là một trường hợp đặc biệt và mang tính biểu tượng cao. Palestine được công nhận là một thành viên đầy đủ, do Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) đại diện. Vấn đề Palestine luôn chiếm vị trí trung tâm trong nghị sự của Liên đoàn.
Thủ tục gia nhập đòi hỏi quốc gia ứng viên phải là một nhà nước Ả Rập độc lập. Việc đình chỉ tư cách thành viên, như trường hợp của Syria từ 2011 đến 2023, là một công cụ chính trị được sử dụng để gây áp lực lên các chính phủ bị cho là vi phạm các nguyên tắc của khối.
Vai trò và chức năng của Liên đoàn Ả Rập
Vai trò Liên đoàn Ả Rập được thể hiện rõ nét qua bốn trụ cột chính:
- Chính trị và ngoại giao:
- Liên đoàn hoạt động như một khối chính trị tại LHQ và các diễn đàn quốc tế khác, điều phối lập trường chung và tăng cường sức nặng ngoại giao cho các thành viên.
- Tổ chức thường xuyên cử các phái bộ quan sát bầu cử và đóng vai trò trung gian hòa giải trong các cuộc xung đột khu vực như ở Lebanon, Yemen và Sudan.
- Đối với vấn đề Palestine, Liên đoàn luôn kiên định ủng hộ quyền tự quyết của người dân Palestine, vận động quốc tế công nhận nhà nước Palestine, và nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của UNRWA (Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên Hợp Quốc cho Người tị nạn Palestine) trong các nỗ lực nhân đạo.
- Kinh tế:
- Sáng kiến đáng chú ý nhất là GAFTA, đã giúp loại bỏ phần lớn thuế quan đối với hàng hóa nội khối, thúc đẩy thương mại khu vực.
- Liên đoàn cũng khuyến khích các dự án kết nối hạ tầng, hợp tác năng lượng, và xây dựng các chiến lược chung về an ninh lương thực và an ninh nguồn nước.
- Văn hóa và xã hội:
- Thông qua ALECSO, Liên đoàn nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa Ả Rập, thống nhất các chương trình giáo dục, và thúc đẩy nghiên cứu khoa học. Các chương trình hợp tác về lao động, y tế và các vấn đề xã hội khác cũng được triển khai.
- An ninh:
- Hiệp ước Phòng thủ chung là nền tảng cho hợp tác an ninh, mặc dù việc triển khai một lực lượng quân sự chung vẫn còn xa vời.
- Hợp tác hiện tại tập trung vào chia sẻ thông tin tình báo, chống khủng bố và tội phạm có tổ chức, cũng như phối hợp đảm bảo an ninh hàng hải tại các tuyến đường huyết mạch.
Hội nghị Thượng đỉnh Liên đoàn Ả rập lần thứ 31
Tác động của Liên đoàn Ả Rập đối với khu vực
Tác động của Liên đoàn Ả Rập đối với khu vực vừa rõ nét nhưng cũng đầy phức tạp và hạn chế.
Trong việc giải quyết xung đột, Liên đoàn đã đóng vai trò trung gian ngoại giao trong các cuộc khủng hoảng ở Lebanon, Yemen, và Sudan. Tuy nhiên, hiệu quả của các nỗ lực này thường bị suy giảm do sự chia rẽ nội bộ và cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc khu vực. Sự can thiệp vào Libya năm 2011 hay quá trình cô lập rồi tái hòa nhập Syria là những ví dụ điển hình cho thấy sự phức tạp này.
Về vấn đề Palestine, Liên đoàn đã thành công trong việc duy trì sự đồng thuận khu vực, đưa ra Sáng kiến Hòa bình Ả Rập 2002 và liên tục vận động trên trường quốc tế. Tổ chức cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp các nỗ lực viện trợ nhân đạo và tái thiết, thường hợp tác chặt chẽ với các cơ quan LHQ như UNRWA.
Về kinh tế, GAFTA đã góp phần gia tăng thương mại nội khối, nhưng mức độ hội nhập sâu vẫn còn hạn chế. Sự khác biệt về cơ cấu kinh tế, chính sách quốc gia và thiếu các cơ chế thực thi mạnh mẽ là những rào cản chính.
Tác động của Liên đoàn Ả Rập trên trường quốc tế
Trên trường quốc tế, tác động của Liên đoàn Ả Rập chủ yếu thể hiện qua vai trò là một khối chính trị và vị trí địa chiến lược của các thành viên.
Liên đoàn có quy chế quan sát viên tại LHQ và thường xuyên phối hợp để đưa ra các nghị quyết hoặc phát biểu chung, tạo ra một tiếng nói tập thể có trọng lượng hơn. Tổ chức cũng duy trì quan hệ hợp tác với các tổ chức khu vực khác như Liên minh châu Âu (EU), Liên minh châu Phi (AU), Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) và Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC).
Vị trí chiến lược của các nước thành viên, kiểm soát các tuyến hàng hải quan trọng như Kênh Suez và Biển Đỏ, mang lại cho Liên đoàn ảnh hưởng gián tiếp đến thương mại và an ninh năng lượng toàn cầu. Bất kỳ sự bất ổn nào trong khu vực đều có thể gây ra những gợn sóng lan tỏa ra toàn thế giới. Do đó, các lập trường và quyết định của Liên đoàn, đặc biệt về an ninh hàng hải, luôn được các cường quốc theo dõi chặt chẽ.
Thành tựu nổi bật và chỉ trích/thuận lợi – thách thức
Thành tựu:
- GAFTA: Là thành công kinh tế lớn nhất, giúp thúc đẩy thương mại nội khối.
- Sáng kiến Hòa bình Ả Rập 2002: Cung cấp một khuôn khổ hòa bình toàn diện được quốc tế ghi nhận.
- Điều phối lập trường tại LHQ: Giúp các nước Ả Rập có tiếng nói mạnh mẽ hơn trên các diễn đàn đa phương.
- Hợp tác văn hóa: ALECSO đã có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa chung.
Greater Arab Free Trade Area – GAPTA
Chỉ trích và hạn chế:
- Tính ràng buộc yếu: Nghị quyết thường không có tính cưỡng chế, khiến việc thực thi trở nên khó khăn.
- Phản ứng chậm: Tổ chức thường bị chỉ trích là phản ứng chậm chạp và thiếu quyết đoán trước các cuộc khủng hoảng lớn.
- Chia rẽ nội bộ: Sự khác biệt về lợi ích quốc gia và cạnh tranh ảnh hưởng thường làm suy yếu sự đoàn kết và hành động tập thể.
Để vượt qua những thách thức này, Liên đoàn cần cải cách thể chế, củng cố các cơ chế giám sát và thực thi, đồng thời thúc đẩy sự đồng thuận thực chất thay vì chỉ mang tính hình thức.
Nghiên cứu tình huống minh họa tác động của Liên đoàn Ả Rập
- Libya 2011: Năm 2011, Liên đoàn Ả Rập đã đưa ra một quyết định lịch sử khi yêu cầu Hội đồng Bảo an LHQ thiết lập vùng cấm bay trên bầu trời Libya. Động thái này đã mở đường cho sự can thiệp quân sự của NATO, góp phần quyết định vào sự sụp đổ của chế độ Gaddafi. Tuy nhiên, quyết định này cũng gây tranh cãi sâu sắc về hệ quả lâu dài, khi Libya rơi vào hỗn loạn kéo dài.
- Syria (2011–2023): Phản ứng của Liên đoàn đối với cuộc nội chiến Syria là một ví dụ về sự thay đổi chiến lược. Ban đầu, tổ chức đình chỉ tư cách thành viên của Damascus và áp đặt các biện pháp trừng phạt. Nhưng sau hơn một thập kỷ, nhận thấy chính sách cô lập không hiệu quả, Liên đoàn đã quyết định khôi phục ghế cho Syria vào năm 2023, thể hiện một cách tiếp cận thực dụng hơn nhằm tìm kiếm giải pháp chính trị.
- Yemen: Trong cuộc xung đột ở Yemen, vai trò Liên đoàn Ả Rập tập trung vào các nỗ lực trung gian ngoại giao và điều phối viện trợ nhân đạo. Tổ chức đã ủng hộ các sáng kiến hòa bình do LHQ dẫn đầu và hợp tác với các cơ quan như UNRWA để giảm thiểu tác động của khủng hoảng nhân đạo, nhưng ảnh hưởng của họ bị hạn chế bởi sự can dự của các cường quốc khu vực.
So sánh Liên đoàn Ả Rập với các tổ chức khu vực khác
- So với EU: Liên minh châu Âu (EU) có mức độ hội nhập sâu rộng hơn nhiều, với một thị trường chung, đồng tiền chung, và các thể chế siêu quốc gia có quyền lực pháp lý ràng buộc. Ngược lại, Liên đoàn Ả Rập hoạt động dựa trên mô hình hợp tác liên chính phủ, nơi chủ quyền quốc gia được đặt lên hàng đầu và thiếu cơ chế cưỡng chế.
- So với ASEAN: Cả hai đều coi trọng nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp. Tuy nhiên, ASEAN đang tiến tới một Cộng đồng chung với các cơ chế điều phối ngày càng được thể chế hóa, trong khi Liên đoàn Ả Rập vẫn vật lộn với việc nâng cao hiệu quả thực thi các nghị quyết của mình.
- So với AU: Liên minh châu Phi (AU) đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng một cấu trúc an ninh và hòa bình, với khả năng triển khai các lực lượng gìn giữ hòa bình. Liên đoàn Ả Rập có Hiệp ước phòng thủ chung trên lý thuyết nhưng chưa xây dựng được một lực lượng chung hiệu quả.
- So với GCC: Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) là một khối tiểu vùng với mức độ hội nhập kinh tế và an ninh chặt chẽ hơn do có ít thành viên và nhiều lợi ích tương đồng hơn. Liên đoàn Ả Rập, với quy mô lớn và sự đa dạng lợi ích, gặp khó khăn hơn trong việc đạt được đồng thuận sâu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ) về Liên đoàn Ả Rập
1. Liên đoàn Ả Rập có bao nhiêu thành viên và trụ sở ở đâu?
Liên đoàn Ả Rập có 22 thành viên. Trụ sở chính của tổ chức được đặt tại Cairo, Ai Cập.
2. Liên đoàn Ả Rập khác gì so với GCC và OIC?
- Liên đoàn Ả Rập: Gồm các quốc gia nói tiếng Ả Rập.
- GCC (Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh): Là một khối nhỏ hơn, chỉ bao gồm 6 quốc gia ở Bán đảo Ả Rập.
- OIC (Tổ chức Hợp tác Hồi giáo): Là một tổ chức lớn hơn nhiều, bao gồm 57 quốc gia trên khắp thế giới có cộng đồng Hồi giáo đáng kể.
3. Nghị quyết của Liên đoàn Ả Rập có bắt buộc không?
Không. Theo hiến chương, các nghị quyết có tính ràng buộc chỉ áp dụng đối với những quốc gia đã bỏ phiếu ủng hộ chúng. Đây là một trong những hạn chế lớn nhất về hiệu quả hoạt động của tổ chức.
4. Liên đoàn Ả Rập có lực lượng quân sự chung không?
Tổ chức có một Hiệp ước Phòng thủ chung, và ý tưởng về một lực lượng quân sự chung đã được đề xuất vào năm 2015 nhưng cho đến nay vẫn chưa được triển khai một cách hiệu quả.